L. (LEO) GESTEL 1881 Woerden - 1941 Hilversum Zittende dame

Details

Rond 1913 was Leo Gestel bijzonder productief. In deze jaren experimenteerde hij met allerlei moderne stromingen. De allermodernste stroming uit Parijs was het kubisme, en hier had de Nederlandse avant-garde, naast Gestel ook Jan Sluijters en Piet Mondriaan, grote belangstelling voor. Het veranderde hun werk radicaal, maar ieder verwerkte die invloed op zijn eigen wijze. In het kubisme werden de vormen uit de werkelijkheid opengebroken en opnieuw gevat in geometrische vormen, waaruit een compositie werd opgebouwd. Gestel keerde vaak terug naar hetzelfde thema, om dat steeds verder uit te diepen. In 1914 leidde dat tot de beroemde serie landschappen die hij op Mallorca maakte. Met het onderwerp van een zittende dame hield hij zich het jaar daarvoor verschillende malen bezig. Steeds zien we een dame, waar waarschijnlijk Gestel vriendin An Overtoom voor poseerde, steeds in een iets andere houding. Het hele schilderij is opgedeeld in facetten die doen denken aan scherven gebroken glas, waaruit de figuur naar voren komt. Het bijzondere van ons schilderij is dat het niet af is. Zo kunnen we de werkwijze van de kunstenaar goed zien. We zien dat hij begonnen is met een naturalistische schets van de vrouw. Details van het gezicht, ogen en mond, en ook de handen in de schoot, zijn al enigszins uitgewerkt. Gestel is daarna begonnen om het hele oppervlak te overdekken met facetten, met een witte onderschildering. De figuur liet hij grotendeels intact, zodat een vrij traditionele compositie met twee plans, een figuur tegen een achtergrond, zou ontstaan. Het schilderij is linksboven het meest uitgewerkt, rechtsonder het minst. We kunnen zien hoe Gestel de wit ondertekende facetten is gaan uitwerken tot ronde vormen in genuanceerd verlopende kleuren. De vlakken worden hier ook omsloten door donkere lijnen. Een mozaïek van afgeronde vlakken begint te ontstaan. De dynamische werking van dit patroon doet denken aan de Italiaanse futuristen, die altijd een element van snelheid en beweging wilden toevoegen. Hun werk was in 1912 in Den Haag te zien geweest. Dit jaar was er in Nederland veel aandacht voor revolutionaire kunststromingen uit het buitenland. Naast het futurisme werd het Duits expressionisme, met Wassily Kandinsky, in Rotterdam getoond en in Amsterdam was veel aandacht besteed aan het Franse kubisme, op de tentoonstelling van de Moderne Kunstkring. Parijs was voor de Nederlandse kunstenaars het centrum van de moderne kunst. Ook Gestel kwam er vaak, in 1911 samen met Jan Sluijters “om het kubisme te ontdekken”. Het fundamentele kubisme van Picasso en Braque ging hen te ver. Zij zagen in het kubisme de mogelijkheid om het schilderij van een moderne vormgeving te voorzien, zonder de herkenbaarheid van de voorstelling aan te tasten. Er bleef altijd iets van een klassieke opbouw, met een voor- en achtergrond, bewaard. Het bijzondere van onze gouache is dat we Gestel aan het werk zien. We zien hoe hij bezig is een klassiek vrouwenportret te voorzien van een hypermoderne vormentaal.

Gestel gaf deze gouache in 1913 aan zijn huisgenoot, de journalist Henri Wiessing, die het werk tot aan zijn dood bij zich heeft gehouden. Deze was in die tijd hoofdredacteur van het weekblad De (Groene) Amsterdammer. Hij schreef veel over kunst en cultuur, maar schreef ook politieke commentaren. Zijn steeds radicalere socialistische opvattingen gingen de uitgevers van het blad te ver en Wiessing werd in 1914 ontslagen. Hij richtte in 1914 het blad De Nieuwe Amsterdammer (de 'Mosgroene') op, waarvoor hij een groot aantal medewerkers van de oude Groene met zich mee nam. Ook Leo Gestel maakte illustraties voor dit blad. Het meest bekend geworden zijn de politieke spotprenten die de schilder Jan Sluijters ervoor maakte tijdens de Eerste Wereldoorlog.