E.P. (ELIAS PIETER) VAN BOMMEL 1819 Amsterdam - 1890 Wenen Gezicht op de haven van Dordrecht

Details

Dit heerlijke romantische stadgezicht werd geschilderd door een van de grootmeesters van de Hollandse negentiende eeuw. Dit zorgvuldig gecomponeerde werk is ook een van zijn populairste schilderijen, en hij maakte er verschillende versies van. Het schilderij wordt gedomineerd door een monumentale kerktoren waarin de toren van de Grote Kerk van Dordrecht is te herkennen. Een prachtig helder licht doorstraalt het hele schilderij. Het werk is een feest van details waarin je je oog eindeloos kan laten ronddwalen, alles onder een echt Hollandse zomerse wolkenlucht. Overal wordt gewerkt, kisten en balen worden ontscheept of geladen op de binnenvaartschepen aan de kade. We zien een gezinnetje op de voorgrond, mensen op de markt in de verte en een kleine trekschuit vol passagiers. Rechts op de voorgrond staat een mand met kippen als repoussoir.

Het hele stuk is uitgelicht als een theaterdecor. Op de achtergrond baadt het rijtje gevels in het zonlicht, terwijl de toren van de kerk er in de schaduw bovenuit torent. Op de voorgrond is weer een deel uitgelicht met als middelpunt een paard waarvan de witte rug een straaltje zonlicht vangt. De als door een spotlicht beschenen details leiden het oog door het schilderij, van aantrekkelijk detail naar aantrekkelijk detail. Aan de linkerkant, waar een stoombootje de Oude Maas op vaart, kunnen we ver de diepte in kijken.

Het heldere kleurenpalet, de gladde penseelvoering en een scherp oog voor detail zijn typerend voor de Nederlandse romantiek. De romantische schilders huldigden het principe van de ‘eenvoud, de waarheid en het eeuwig schone'. De eenvoud zien we op ons schilderij in de mensen die met eerlijke arbeid hun brood verdienen en het gezinsleven dat centraal staat, duidelijk te herkennen in het schippersgezin op de voorgrond. De waarheid schuilt in de gedetailleerde manier van schilderen die niets verdoezelt. Natuurgetrouw is die manier van schilderen niet helemaal, want Van Bommel gaf een ideale werkelijkheid weer: het eeuwig schone. Zo heeft hij de huizen die de Grote Kerk omgeven pittoreske trapgeveltjes gegeven die er in werkelijkheid nooit geweest zijn.

In de negentiende eeuw, toen Nederland na de Franse bezetting een zelfstandig koninkrijk was geworden, ging men op zoek naar bevestiging van de nationale identiteit. Die werd gevonden in de zeventiende eeuw, de Gouden Eeuw, de tijd van grote Nederlandse handelsmacht in de wereld en ook de tijd van de grote schilders. De romantische schilders van de negentiende eeuw grepen terug op die glorieuze tijd. Stadsgezichten die die nostalgie aanwakkerden werden populair. Er werden topografisch juiste stadsgezichten gemaakt, maar ook romantische, meer fantasierijke beelden van Hollandse steden in elk jaargetijde, soms gestoffeerd met figuren in zeventiende-eeuwse dracht. Van Bommel verdoezelt niet dat het schilderij in zijn eigen tijd is gesitueerd. De stoomboot op de rivier en een tweede stoomboot aan de kade zijn tekenen van de moderne tijd.

De keuze voor Dordrecht als onderwerp is wellicht niet toevallig. Grote zeventiende-eeuwse kunstenaars als Jan van Goyen en Aelbert Cuyp schilderden er graag en de Grote Kerk en boten op de rivier onder Hollandse wolkenluchten zien we steeds weer terug op hun schilderijen. Bovendien had Dordrecht een bijzondere betekenis in de Nederlandse geschiedenis. De Synode van Dordrecht, waaruit de eerste Nederlandse bijbelvertaling voortkwam, is een belangrijk beginpunt geweest van de Nederlandse cultuur: misschien een uiting van de typisch romantische hang naar die grote periode uit de Nederlandse geschiedenis.