J.TH. (JAN) TOOROP 1858 Poerworedjo (Indonesië) - 1928 Den Haag (Nederland) Dame in het wit

Details

Dame in het wit toont een sereen huiselijk tafereel. In een vrij donkere huiskamer zit een in helder wit geklede vrouw met haar rug naar ons toe, mijmerend aan een tafel, die gedekt is met een even stralend wit tafellaken. Kleurige accenten, zoals het lichtblauw van het theeservies, het glas rode wijn en een plantje op tafel, keren terug in het tapijt op de vloer. Het is Toorops vrouw, de Ierse Annie Hall, die hij hier afbeeldde in 1886, het jaar waarin zij trouwden. Waarschijnlijk is het geschilderd op Lissadell, het landgoed van haar familie in Surrey. Rond deze tijd schilderde hij haar een aantal malen, steeds in het wit. Een van die schilderijen, met de zelfde afmetingen, hangt nu in het Rijksmuseum in Amsterdam. Toorop had Annie Hall (1860-1929) leren kennen in Brussel, een deftig meisje dat er Frans en muziek studeerde. Toorop schreef haar: ‘Ik ben arm in geld, maar rijk door mijn talent, mijn wil en mijn gezondheid.’ Toch trouwden zij en Annie werd de moeder van de kunstenaar Charley Toorop. Het huwelijk was overigens weinig gelukkig, maar door hun katholieke geloof was een scheiding niet mogelijk.

Jan Toorop was in de late 19de en de vroege 20ste eeuw de spil in het web van de Nederlandse en Europese kunstwereld. Hij gaf een belangrijke impuls aan de vernieuwing van de kunst in Nederland door zijn contacten met buitenlandse kunstenaars, maar ook door bekendheid te geven aan het werk van Vincent van Gogh. Hij introduceerde nieuwe kunststromingen, zoals de art-nouveau, het symbolisme en het pointillisme. Toorop was vaak de eerste die nieuwe stijlen en technieken overnam, op zijn eigen manier verwerkte en doorgaf aan kunstenaars in binnen- en buitenland. Hij was, als enige Nederlander, lid van de progressieve kunstenaarsvereniging Les Vingt in Brussel. In Engeland ontdekte hij de pre-rafaelieten en de Arts and Crafts-beweging, wat grote invloed had op zijn monumentale en symbolistische werk. In 1887 ging hij met de Belgische schilder James Ensor naar Parijs, waar hij het werk van de pointillisten Georges Seurat en Paul Signac zag en onmiddellijk toepaste in zijn eigen werk. Hiermee had hij een enorme invloed op Jan Sluijters, Leo Gestel en Piet Mondriaan.

Dame in het wit is een van de topstukken uit Toorops vroege, impressionistische periode. Zijn stijl was gedetailleerd, met gedempte kleuren en een bijzondere rol voor het wit dat hij als zelfstandige kleur opvatte. Opvallend is ook zijn gebruik van het paletmes. Toorop had weinig op met het Franse impressionisme, dat hij te oppervlakkig vond, maar stond in deze tijd meer onder invloed van zijn vriend James Ensor. In de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel hangt van hem een schilderij dat wat onderwerp, stijl en manier van schilderen grote gelijkenis vertoont met ons werk. Grote invloed had ook de van oorsprong Amerikaanse schilder James McNeill Whistler. Deze werd beroemd in de jaren ‘60 met een serie schilderijen van in wit geklede vrouwen, die hij Symphony in White noemde. Toorop bewonderde Whistlers werk al sinds hij het zag op een tentoonstelling bij Les Vingts in Brussel in 1884. Het jaar daarop ging Toorop naar Engeland, waar hij logeerde op het landgoed van zijn toekomstige schoonouders. Bij die gelegenheid bezocht hij Whistler in zijn atelier in Londen.