A.C.P. (CHARLEY) TOOROP 1891 Katwijk - 1955 Bergen Papavers

Details

Op het schilderij Papavers zijn drie bloemen in close-up weergegeven. Ze vullen het beeldvlak volledig, tegen de achtergrond van een bosje. We zien zelfs een stukje lucht. Toch lijkt er nauwelijks ruimte in het schilderij. De diepe, verzadigde roden van de papavers steken fel af tegen de koelere, vaak blauwige of grijsgroene achtergrond. Dit kleurcontrast vergroot de intensiteit van de voorstelling en trekt de blik onvermijdelijk naar de bloemen. Het spel tussen warme en koele tonen versterkt het gevoel van diepte en maakt dat de papavers bijna tastbaar naar voren komen. Het is een portret van drie papavers, intens zoals de portretten waarmee Charley Toorop bekend is geworden.

Dit schilderij was een geschenk van Charley Toorop aan haar vriend Jaap Hemelrijk, ter gelegenheid van zijn 40-jarig huwelijk in 1956. Hemelrijk was rector van het Murmellius Gymnasium in Alkmaar en woonde in Bergen, waar ook Charley Toorop sinds 1921 woonde in haar atelierwoning De Vlerken. Deze villa, die zij met hulp van haar vader had laten bouwen, was een belangrijke plek voor haar. Hier beschikte zij over een goed atelier, waar beroemde schilders, architecten en schrijvers als Leo Gestel, Gerrit Rietveld en Adriaan Roland Holst over de vloer kwamen. Charley Toorop heeft veel gereisd en vaak verhuisd, maar De Vlerken heeft zij haar hele leven aangehouden. Hemelrijk hoorde zeker ook bij de groep, meestal artistieke, vrienden die daar samenkwamen. Hij had een grote belangstelling voor moderne kunst. Zo hing hij zijn school vol met schilderijen die hij geleend had van de Bergense kunstverzamelaar Piet Boendermaker en was hij betrokken bij de kunstenaars van de Bergense School. In 1932 was hij een van de initiatiefnemers van de Berger Kunstkring. Bekende schilders, onder wie ook Charley Toorop, leverden een schilderij in, en de inwoners van Bergen konden daarop bieden. De hoogste bieder kreeg het schilderij; met de opbrengst werden noodlijdende jonge kunstenaars gesteund.

Als dochter van de succesvolle kunstenaar Jan Toorop kreeg Charley de kunst met de paplepel ingegoten. Afgaande op de vele kinderportretten die haar vader van haar maakte, bracht zij veel tijd door in zijn atelier. Toch was zij niet voorbestemd om kunstenaar te worden: haar ouders wilden dat zij een carrière als musicus zou volgen. Met kenmerkend doorzettingsvermogen slaagde zij er toch in zich als schilder een positie te verwerven met een eigen, unieke stijl: een stevig, intens expressief realisme. Aanvankelijk werkte zij in een kubistische en expressionistische stijl. In het begin van de jaren 1930 vond zij haar eigen vorm, waarin zij een eigenzinnig oeuvre schiep: een krachtig realisme, met scherp afgebakende vormen en expressieve kleuren. Hiermee werd zij een van de belangrijkste Nederlandse kunstenaars van de 20e eeuw, die een vooraanstaande positie innam in de destijds door mannen gedomineerde kunstwereld.

Toorop is beroemd geworden met haar indringende portretten met grote ogen. Aanvankelijk schilderde zij vooral landschappen en (zelf)portretten. Vanaf 1930 richtte zij zich op arbeiders en boeren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging haar belangstelling uit naar gewone mensen die leden onder de ellende van de oorlog. Vooral in de tweede helft van haar leven schilderde zij ook vaak stillevens, bloemen en bomen. Papavers laat, net als de portretten, eenzelfde intense manier van kijken zien. Voor de beschouwer worden de papavers meer dan bloemen: zij zijn onontkoombaar aanwezig. Die intense weergave van de werkelijkheid was waar Toorop naar streefde, op zoek naar een eigen geëngageerd kunstenaarschap. Het realisme was haar vertrekpunt. Van daaruit zette zij haar eerste stappen op weg naar wat zij zelf ‘bezielde verbeelding’ noemde: een intensere ervaring van de natuur. In Papavers toont Toorop haar streven naar die ‘bezielde verbeelding’. Het realisme blijft uitgangspunt, maar de expressieve kracht en monumentale compositie tillen het onderwerp boven het alledaagse uit. Zij bleef trouw aan de zichtbare werkelijkheid, maar wilde tegelijkertijd een diepere gevoelslaag aanboren. Volgens H.P. Bremmer, de kunstadviseur van Helene Kröller-Müller, was zij de opvolger van Van Gogh. Hij zei: “[Charley Toorop] is iemand die het leven durft aanzien, zoals slechts weinigen dit vermogen.”