G.H. (GEORGE HENDRIK) BREITNER 1857 Rotterdam - 1923 Amsterdam Portret van de schrijver Frans Eerens

Details

'Breitner schilderde mijn portret in een van die vroege jaren, rond 1887. Het is een schets, klein van formaat, maar het had de algemene bewondering van schilders. Isaac Israels zei dat Breitner nooit een beter portret in zijn leven had geschilderd, en volgens hem is het een prachtig stuk. In totaal heb ik, geloof ik, ongeveer tien uur geposeerd ervoor.' Dit schilderij verbindt twee kunstenaars die van groot cultureel belang waren in Nederland in de jaren 1880, de schilder Georg Hendrik Breitner en de schrijver Frans Erens. Ze waren vrienden en werkten beide in die tijd in Amsterdam. Erens woonde een tijdje in Breitners atelier rond de tijd dat dit schilderij werd gemaakt. De moderniteit en bijzondere aantrekkingskracht van dit portret liggen in het frontale zicht op de geportretteerde, het opvallend lage perspectief en de keuze om het beeld direct af te snijden waar de bovenkant van Erens' hoofd eindigt.

Erens en Breitner maakten deel uit van een hechte, interdisciplinaire groep in Amsterdam. Samen brachten zij in de jaren 1880 een culturele verandering teweeg in Nederland. Schrijvers speelden een belangrijke rol in deze beweging die later bekend werd als De Tachtigers. De schrijvers verzetten zich tegen ouderwetse en moraliserende literatuur. Ze haalden inspiratie uit kunst en literatuur uit het buitenland, met name Frankrijk. Ze ontwikkelden de Nederlandse variant van de l'art pour l'art beweging en bepleitten kunst als een persoonlijke vorm van expressie, waarbij alleen esthetiek als leidraad diende, los van alle mogelijke niet-artistieke doelen. William Shakespeare en naturalistische literatuur inspireerden hen. Schrijvers ontwikkelden een nieuwe stijl die beter paste bij hun inhoud. Hun schrijfstijl is verwant aan het impressionisme in de schilderkunst, waarbij de nadruk ligt op de indruk en het moment. Ze richtten hun eigen tijdschrift op, De Nieuwe Gids, dat vernieuwend was en zeer populair onder progressieve kunstenaars. In 1883 begon Erens' schrijverscarrière met beschouwingen en recensies, voornamelijk over hedendaagse Franse literatuur. Drie jaar later werd hij medewerker van De Nieuwe Gids. Via Charles Baudelaire raakte Erens vertrouwd met prozapoëzie. Hij was de eerste die dit literaire format in Nederland introduceerde met een gedicht dat in 1886 in De Nieuwe Gids werd gepubliceerd. Erens was ook de eerste auteur in Nederland die over Baudelaire publiceerde.

Breitner schilderde Erens' portret op een cruciaal moment in zijn carrière. Het was in deze periode dat de schilder zijn artistieke doorbraak had in Amsterdam. In 1886 verwierf het Rijksmuseum zijn eerste werk van een hedendaagse kunstenaar, een groot schilderij van Breitner, dat veel aandacht trok. Breitner werd een van de vooraanstaande schilders in Nederland. De combinatie van een losse, schilderachtige penseelstreek, vernieuwende composities en onderwerpen uit de arbeidersklasse maakte zijn schilderijen tot noviteiten. Hij had een beslissende invloed op veel tijdgenoten, met name Isaac Israëls. Breitner wordt beschouwd als een pionier en leider van de Amsterdamse impressionisten. Breitner begon zijn opleiding als schilder in Den Haag. Daar bezocht hij de academie totdat hij werd weggestuurd na wangedrag. Hij werkte in de ateliers van de zeer succesvolle en internationaal gewilde kunstenaars Willem Hendrik Mesdag en Willem Maris, die zijn talent snel herkenden. Met niemand minder dan Vincent van Gogh ging hij in 1882 regelmatig de stad in om de gewone mensen van Den Haag te tekenen. Hij werkte ook enkele maanden in Parijs in het atelier van Fernand Cormon in 1884. Terug in Nederland realiseerde Breitner zich dat zijn ambitie niet was om het succes van De Haagse School voort te zetten, een groep realistische kunstenaars die werkten in de trant van de Franse Barbizon-schilders, maar om vernieuwende kunst te creëren. Hij besloot meer lessen te nemen bij professor August Allebé aan de Rijksacademie in Amsterdam in 1886. De snel groeiende hoofdstad was de ideale omgeving voor de jonge, getalenteerde kunstenaar. Fotografie was een opkomend medium dat veel kunstenaars interesseerde. Breitner was een enthousiast fotograaf. Hij had geen ambitie om zijn foto's als kunst te presenteren, maar gebruikte ze voornamelijk als studies voor sommige van zijn schilderijen. Bovendien zijn opvallende afsnijdingen in zijn beeldcomposities zichtbaar beïnvloed door experimenten met dit medium. Erens' opmerking dat hij behoorlijk lang moest poseren voor dit portret maakt het onwaarschijnlijk dat Breitner de huidige compositie baseerde op een foto.