H.W. (HENDRIK WILLEM) MESDAG 1831 Groningen - 1915 The Hague Fishing boats in the Surf

Details

Pal voor de wind varend nadert de Scheveningse vissersvloot met grote snelheid de kust. Het water spat hoog op tegen de boeg van het voorste schip. De bemanning begint de zeilen te strijken om de snelheid terug te brengen voordat het anker uitgaat als de bomschuit het strand bereikt heeft. De aankomende schepen vormen een grote diagonaal die het beeld bepaalt. Hendrik Willem Mesdag was de onbetwiste meester van het Hollandse zeestuk in de negentiende eeuw. Als een van de belangrijkste schilders van de Haagse School was hij de enige die zich vooral richtte op de zee. De wind, de golven en bedrijvigheid van de vissers waren zijn favoriete onderwerpen. Hektische momenten als dit hadden Mesdags voorkeur. Steeds beeldde hij het moment af waarop de rust van het strand verstoord wordt door plotselinge activiteit. Mesdag was bovendien een meester in het weergeven van de zee en de branding, de suggestie van de harde wind, en de stoere beheersing van de elementen door de vissers. Bovenal was Mesdag de meester van het bijzondere licht aan zee, van de loodgrijze lucht waar de zon doorheen probeert te schijnen, geschilderd met oneindig veel nuances, en van de zee, die meer licht lijkt te geven dan de lucht.

Scheveningen was Mesdags werkterrein. Veel schilders voelden zich aangetrokken tot dit schilderachtige dorp, zo dicht bij Den Haag. Het was Jozef Israëls die er het 19de-eeuwse vissersgenre ontwikkelde, waarin hij het harde, eenvoudige leven van de arme, maar nobele vissers verbeeldde. Voor anderen, als Weissenbruch of Akkeringa, ging het meer om de schoonheid van strand, duinen en zee en speelde het vissersleven een minder grote rol. Voor Isaac Israels waren het de flanerende badgasten en de ezelrijdende kinderen die zijn aandacht hadden, waar voor diens vader Jozef het harde vissersleven het onderwerp was geweest. Zoals heel Nederland maakte ook Scheveningen een metamorfose door in de tweede helft van de 19de eeuw. Langzamerhand veranderde het pittoreske vissersplaatsje in een mondaine badplaats. Voor een jongere generatie werd dit nu hun onderwerp. Een tijd lang bestonden de badcultuur en het traditionele vissersleven naast elkaar. Die verandering werd door de schilders aanvankelijk genegeerd, maar de vissers, die hun bomschuiten het strand op trokken en daar de vis aan land brachten tussen de badgasten, zouden verdwijnen. Na een rampzalige storm in 1894, die een groot deel van de Scheveningse vissersvloot verwoestte, kreeg Scheveningen een vissershaven, die in 1904 in gebruik werd genomen. Voortaan was het strand voor de toeristen.
Voor de vissers een verbetering, maar niet voor Mesdag. In een interview uit 1906 mopperde hij: "Maar 't bedrijf in Scheveningen is er veel minder op geworden, nu met die vissershaven. Al die nieuwigheden, waar dient het voor? (...) Wat ik daar gemaakt heb zo'n vijf jaar of wat geleden, dat krijg je nooit meer te zien! Da's uit, met Scheveningen is 't gedaan. En als ik 't niet alles nog wist van vroeger, uit die schetsen, -waarachtig dan was 't afgelopen." Naast zijn liefde voor de bedrijvigheid van de vissers was Mesdag ook een groot natuurliefhebber en voorstander van natuurbehoud. Ook op deze punten werd het in Scheveningen niet beter. Het ultieme monument voor het dorp is het Panorama, dat Mesdag in 1881 voltooide. Dit is het enige werk van Mesdag waarop hij de Scheveningse badcultuur en het toerisme afbeeldde. We zien er flanerende dames onder parasols, badkoetsen waarmee men ongezien een duik in zee kon nemen, de stoomtram waardoor het strand makkelijk te bereiken was, en Hotel-café Bellevue. Even verderop gaan de vissers hun gang zoals ze altijd gedaan hadden.