J.C.B. (JAN) SLUIJTERS 1881 's-Hertogenbosch - 1957 Amsterdam Kostverlorenvaart te Amsterdam, met zicht op Rijksmuseum

Details

Een bijzonder schilderij uit Sluijters meest experimentele periode. We zien een bruggetje, een woonboot in een vaart, een roeibootje, wat gebouwen op de achtergrond, alles gevangen in een caleidoscopisch geheel van toetsen kleur. Sluijters bouwde dit schilderij op uit kleine vlakjes, stippen en streepjes. Met die enorme variatie aan toetsen bereikte hij een ongekend effect. Dikke en dunne verfstreken, vierkantjes van kleur, kleine felle streepjes en golvende lijnen zetten het hele beeld in een wervelende beweging. Buurtje in Amsterdam is een vroeg voorbeeld van de experimentele stijl die luminisme zou gaan heten. Het was een landschap zoals weinigen in Nederland het ooit hadden gezien.

Niet “het zoeken naar effect, door met kleuren te patsen” was wat Jan Sluijters wilde in de tijd dat hij dit schilderij maakte. Zijn kunst kwam voort uit “een heviger voelen van een superioriteit van geest, die ontroerd wordt door de dingen, die boven het gewoon optisch waarneembare staan”, zoals hij zei. Die nieuwe principes had Sluijters, opgeleid als klassiek schilder, in Parijs ontdekt. In 1904 had hij de Prix de Rome ontvangen. Deze reisbeurs was bedoeld om in Italië de kunst van de oude meesters te kopiëren. Sluijters was echter meer geïnteresseerd in de allernieuwste kunst die in Parijs te zien was. Het werk dat hij in 1906 terugzond naar de commissie die moest beslissen over de verlenging van de beurs bleek sterk geïnspireerd door de spontane manier van schilderen en de felle kleuren van de moderne schilders daar, als Toulouse-Lautrec, Derain, Matisse en Van Dongen. De Prix de Rome-commissie was geschokt. Zij verweet Sluijters onder meer “los van alle gezonde kunstprincipes het valse vernuft der nieuwe Fransche richting te huldigen door groote minachting voor de Schoonheden der techniek van het schilderen en door een valsch streven naar gewild nieuwe kleurstemmingen en naar ruwe hartstochtelijkheid”. Sluijters raakte zijn beurs kwijt, maar had wel in één klap naam gemaakt als grote vernieuwer van de schilderkunst. Buurtje in Amsterdam is een van de eerste werken die hij na zijn terugkeer maakte. Het grote schilderij Bal Tabarin, zijn herinnering aan het Parijse nachtleven dat hem zijn beurs kostte, voltooide hij in hetzelfde jaar.

In Amsterdam liet Sluijters zijn nieuwe Franse stijl los op de rommelige randen van de stad. Hij tekende en schilderde er fabrieksterreinen, nieuwe stadsuitbreiding en de zaagmolens in de Baarsjes en de omgeving van de Kostverlorenvaart en herschiep het stadsbeeld in een dynamische warreling van kleuren. Het werk van Sluijters werd regelmatig geweigerd op tentoonstellingen, waardoor zijn reputatie alleen maar groeide. In dit jaar maakte hij kennis met de kunstverzamelaar dr. J.F.S. Esser die hem wel steunde en onder andere dit schilderij van hem kocht.

Het ‘valse vernuft der nieuwe Fransche richting’ is ons schilderij duidelijk zichtbaar in een expressief pointillisme met de opvallende kleuren roze, paars en blauw en de dynamische verftoets. Daarmee introduceerde Sluiters een nieuwe Nederlandse kunststroming, het luminisme, die rond 1910 zijn hoogtepunt zou bereiken. Naast Sluijters gingen ook Leo Gestel en Piet Mondriaan in deze stijl schilderen. Het luminisme was de Nederlandse verwerking van vooral Franse vernieuwingen in de schilderkunst: het divisionisme, waarbij de verschillende kleuren in korte streepjes of blokjes naast elkaar op het doek werden gezet, en het fauvisme, waaraan heftige kleurcontrasten en een vrijere manier van schilderen werden ontleend. Daarbij kwam nog de invloed van Vincent van Gogh, waarvan het werk langzamerhand bekender was geworden bij Nederlandse schilders. Samen met Conrad Kikkert, Piet Mondriaan en Jan Toorop richtte Sluijters in 1910 een vereniging op om de nieuwe richting te propageren: de Moderne Kunst Kring. Er kwam echter al snel een einde aan het luminisme. Op de tentoonstelling die de vereniging in 1911 in Amsterdam organiseerde was het nieuwste uit Parijs te zien: het kubisme. De Nederlandse schilders gingen nu experimenteren met de nieuwe Franse stijl, ook Sluijters.