I.L. (ISAAC) ISRAELS 1865 Amsterdam - 1934 Den Haag Javaanse Prins

Details

Isaac Israels raakte voor het eerst in zijn leven gefascineerd door Nederlands-Indië in 1898 op de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in Den Haag, waar een Indonesische kampong was ingericht, compleet met Javaanse dansen, gamelanmuziek en Indisch eten. “De Javaantjes zijn prachtig”, schreef hij. “Ik zit de heele dag mijn handen te verdraaien à la Javanaise en ik denk alleen aan tandakken en alang alang.” Hiermee begon een levenslange bewondering voor de Indonesische cultuur. Uiteindelijk zou deze fascinatie leiden tot een bezoek aan de Oost in 1921, waar Israels zonovergoten schilderijen maakte van de inwoners van de kolonie. In 1915 pakte hij het Indische thema weer op. De altijd rusteloze Isaac Israels probeerde in dat oorlogsjaar te doen of er niets aan de hand was. Hij was een tijdje in Zwitserland geweest, ging toen naar Parijs, maar vond het daar maar vreemd: “haast zonder vreemdelingen, zonder theaters, alle cafés ‘s avonds half elf pot dicht en de straten donker”. Hij probeerde het nog even in Londen, maar ook daar heerste een oorlogsstemming. Er zat niets anders op dan voorlopig in Den Haag te blijven. In deze periode schilderde hij veel portretten. Ook begon hij Javanen te schilderen die in Den Haag woonden. In zijn atelier of op het balkon liet hij regelmatig Indische studenten poseren, die in Leiden studeerden. Onder het Nederlandse bestuur in de kolonie stond een inlands bestuur, dat bestond uit Indonesiërs uit vooraanstaande families. Dit bestuur fungeerde als een schakel tussen de koloniale machthebbers en de inheemse bevolking. Om die reden studeerden er veel adellijke Indonesiërs in Nederland om opgeleid te worden voor een functie in het bestuur van de kolonie. Deze studenten kwamen vaak bij elkaar in de Haagse Kunstkring, waar ze zich bezighielden met poëzie, dans en beeldende kunst. Velen van hen waren later betrokken bij de nationalistische beweging die leidde tot de onafhankelijkheid van Indonesië.

Één van die studenten is hier door Israels in een serene, serieuze, in zichzelf gekeerde pose afgebeeld. Hij zit op een rotanstoel, die we ook op andere Indische portretten van Israels herkennen. Veel aandacht besteedde hij aan het gezicht, dat hij met brede verfstreken zorgvuldig modelleerde en waaraan we de grote virtuositeit van Israels kunnen herkennen. Een manier van schilderen die door zijn Javaanse vriend Jodjana niet werd begrepen. Die schreef dat hij niet inzag hoe: “bv. een gezicht v/e mens uit een samenstelling van kleuren en nuances hiervan kan worden opgebouwd – omdat ik deze factoren in de realiteit ook niet zag. Het gezicht van een Javaan bijv. zou ik alleen hebben gekleurd met ‘bruin’. Door omgang met Isaac Israels heb ik pas kleurcombinaties en kleureffecten leren kennen en mijn gevoel daarvoor ontwikkeld.”

Israels portretteerde Indonesiërs als de dichter Noto Soeroto, de rechtenstudent Sosro Kartono en de danser Jodjana, waarmee hij goed bevriend raakte. We weten helaas niet wie hij hier heeft afgebeeld, maar het is heel goed mogelijk dat de geportretteerde op ons werk inderdaad een Javaanse prins was. Zeker is dat de Indische sfeer van het schilderij door Israels is gecreëerd. Israels trok de studenten Indische kleding aan, die ze in Nederland niet droegen. Op de verschillende schilderijen zien we soms dezelfde sarongs terug bij verschillende geportretteerden. Om de tropische sfeer te verhogen leende hij bij de Haagse dierentuin tegenover zijn huis palmen en tropische planten. Sommige schilderijen zijn aangekleed met krissen, wajangpoppen en exotische kamerschermen. Vaak waren deze schilderijen ook niet bedoeld als portret, maar als exotisch onderwerp dat gretig aftrek vond.

Israels’ Indische werk vormt een hoogtepunt in zijn oeuvre en was vanaf het begin populair. Ook ons schilderij werd in 1916 door Israels vaste kunsthandelaar Frans Buffa in Amsterdam direct verkocht, voor het hoge bedrag van 600 gulden. Nog altijd wordt Isaac Israels beschouwd als één van de grootste schilders die de cultuur en de inwoners van Nederlands-Indië op het doek vastlegden.